Luzjański Jan h. własnego (przed 1470–1551), wojewoda chełmiński. Był synem Marcina z Lusian i Elżbiety z Kościeleckich, bratem Fabiana, bpa warmińskiego (zob.), i Wojciecha, burgrabiego reszelskiego. Fabian rychło po objęciu biskupstwa w r. 1512 uczynił go wójtem warmińskim i z tym tytułem występował L. w r. 1515. Dn. 15 IX 1514 otrzymał województwo chełmińskie i w tymże miesiącu złożył należną przysięgę. Od tej pory brał żywy udział w życiu sejmikowym Prus Król. W pierwszych latach sprawowania urzędu wojewody nie dość pilnie ścigał szlachtę-rabusiów napadających na kupców gdańskich, a następnie w r. 1516 miał kłopoty ze szlachtą chełmińską, która protestowała przeciw mandatowi królewskiemu zezwalającemu Gdańskowi na ściganie i karanie także szlachty, uczestniczącej w rozbojach Szymona Materny. Wziął czynny udział w wojnie przeciw zakonowi krzyżackiemu. W pierwszych jej miesiącach osłaniał swoje województwo na czele pospolitego ruszenia chełmińskiego, zwołanego na 12 I 1520 pod Radzyń. Powtórnie dowodził szlachtą chełmińską, prowadząc ją 1 IX t. r. pod Elbląg dla wzmocnienia armii królewskiej oblegającej Braniewo. W tym czasie bp Fabian mianował go burgrabią reszelskim, czyniąc go odpowiedzialnym za obronę tamtejszego zamku. L. opiekował się Reszlem aż do r. 1525. Był obecny przy śmierci brata biskupa na zamku w Lidzbarku 30 I 1523, ale zwłok zabieranych do Fromborka daleko nie odprowadzał. Razem z wójtem warmińskim Jerzym von Proyck troszczył się o bezpieczeństwo Warmii pozbawionej swego pana. Wiosną 1525 nie pojechał do Krakowa i nie asystował przy hołdzie pruskim. Towarzyszył natomiast Zygmuntowi I w r. n. podczas pobytu w Gdańsku, był świadkiem nadania Lęborka i Bytowa w lenno Jerzemu I i Barnimowi XI, został też wyznaczony do komisji, która miała uregulować sprawy ustroju i religijne Elbląga po rewolucji pospólstwa. U schyłku 1526 r., po zakończeniu sejmiku pruskiego w Toruniu, razem z innymi panami pruskimi referował ustrój tego miasta. Był obecny 20 II 1530 w katedrze na Wawelu przy koronacji małego Zygmunta Augusta.
W tych latach nadal pilnie uczestniczył w sejmikach pruskich. W r. 1534 omawiał w Tczewie z Janem Werden, Janem Bażyńskim i Achacym Czemą następstwa wynikające dla Prus z rozwoju wydarzeń w wojnie Lubeki z Danią. W l. 1533–6, podobnie jak inni panowie pruscy, pozostawał w konflikcie z podskarbim pruskim Stanisławem Kostką. L. był szczególnie dotknięty wkraczaniem przez Kostkę w jego prerogatywy sądowe. Oburzona była i szlachta chełmińska, która na sejmiku w Grudziądzu 3 X 1533 broniła swego wojewody. Z początkiem lat czterdziestych zabrakło L-emu już sił do sprawowania swego urzędu. Na sejmiku grudziądzkim 1544 r. skarżono się, że zaniedbuje sądy. Rychło też, w r. 1546, otrzymał zastępcę najpierw w osobie Stanisława Kostki, wówczas kasztelana chełmińskiego, następnie Jana Bażyńskiego, kasztelana elbląskiego, i od r. 1549 następcy tegoż na kasztelanii Jerzego Konopackiego. L. pozostawał w bliskich stosunkach z bpem chełmińskim Janem Dantyszkiem, w którego interesie pilnie egzekwował mandaty królewskie nakazujące oddawanie dziesięcin. Wdzięczną pamięć o L-m zachował też gość Dantyszka, profesor z Lovanium, Jan van Campen. Z następcą Dantyszka na biskupstwie Tiedemanem Giese popadł natomiast L. w spory o jurysdykcję w sprawach kryminalnych.
Wraz z województwem chełmińskim otrzymał L. w r. 1514 starostwo radzyńskie. W r. 1518 przyznał mu król na starostwie dożywocie i zapisał 100 fl. tytułem reparacji zamku, a równocześnie zezwolił wykupić należącą do Radzynia wieś Rywałd. Dalszy zapis 200 fl. otrzymał na starostwie podczas pobytu króla w Malborku 31 VII 1526. Na starostwie ciążyły zapisy na rzecz poprzednich posiadaczy Dąbrowskich. Zezwolenie na wykup ich uprawnień otrzymał L. wraz z synem w l. 1521 i 1526. W tymże 1526 r. zgodę na wykup Radzynia otrzymał także burmistrz gdański Jan Werden, który po uzyskaniu powtórnego przywileju 11 II 1531 przystąpił, za pośrednictwem Dantyszka, do rokowań z L-m. W r. 1535 niewiele już brakowało do zawarcia ugody i Werden szykował się do zapłacenia 2 000 dukatów, ostatecznie jednak do transakcji nie doszło. U progu wojny z Albrechtem 19 I 1520 otrzymał L. od króla zamek Działdowo na zajętym obszarze Prus zakonnych. Rodowe posiadłości L-ego leżały w okolicach Reszla na Warmii. W r. 1515 bp Fabian dał braciom Janowi i Wojciechowi dobra Lusian (dziś Troksy), Mołdyty i Mikuły w zamian za Zerbuń i Nerwik. Wojciech zrzekł się 25 X 1531 na rzecz L-ego i jego syna wszelkich dóbr rodowych, tak że L. posiadał jeszcze Biel, Wójtowo, Węgój, Kromerowo, Klutajny, a zapewne także Pierwągi i Kiersy. Luzjańscy mieli także w księstwie pruskim Fredenburg i Rosenberg i z tego tytułu Albrecht pociągał w r. 1527 L-ego do powinnej przysięgi. L-ego wybronił wówczas bp warmiński Maurycy Ferber, ale jeszcze w r. 1533 pisał do Albrechta w sprawach wojewody chełmińskiego sam Zygmunt I. L. chorował obłożnie już w r. 1535 i wówczas rozeszły się pogłoski o jego śmierci. Przeżył jeszcze lat 16. Dn. 13 IV 1551 donosił Hozjusz Kromerowi o chorobie starego wojewody, a 24 t. m. mówiono już o wakansie na województwo chełmińskie.
L. był ożeniony po raz pierwszy, wg herbarzy polskich, z córką Ottona Machwica, woj. pomorskiego, wg źródeł pruskich, z Anną Rabe, córką Macieja woj. malborskiego, zmarłą w r. 1513 i pochowaną w Lidzbarku. Z pierwszego małżeństwa miał syna Marcina, ożenionego z Anną Balińską, podskarbianką pruską (na ich synie Wojciechu wygaśli Luzjańscy po mieczu), Elżbietę, wydaną za Jana Dąbrowskiego, wojewodzica chełmińskiego, i nie znaną z imienia córkę za Wilhelmem Truchsess, radcą w Księstwie. Po raz drugi ożenił się z Eufemią ze Smoląga, wdową po Janie Dąbrowskim, woj. chełmińskim, matką swego zięcia. W r. 1525 razem z żoną Eufemią zawarł ugodę majątkową z pasierbami Janem i Eufemią.
Boniecki; Mülverstedt O., Der abgestorbene Adel der Provinz Preussen, Nürnberg 1874 s. 45 tabl. 33; Niesiecki; Paprocki; Uruski; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; – Kestner E., Eberhard Ferber, „Zeitschr. d. Westpreuss. Gesch.-vereins” H. 2: 1880 s. 89; Kolberg J., Ermland im Kriege des Jahres 1520, „Zeitschr. f. d. Gesch. und Alterthumskunde Ermlands” Bd 15: 1905 s. 212, 311; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, I, II; Matern G., Burg und Amt Rössel, Königsberg 1925 s. 48, 64, 68; tenże, Ermländische Güter und Vasallen im 16 Jhrhund., „Zeitschr. f. d. Gesch. und Alterthumskunde Ermlands” Bd. 27: 1933 s. 212–4, 221, 223; tenże, Zur Geschichte der Familie v. Lusian, „Ermland mein Heimatland”, Heimatbeilage der „Warmia” 1931 nr 1, 2, 3; Mülverstedt G., Geschichtliche Nachrichten von dem Rittergutte Loszainen, und seinen Besitzern, Magdeburg 1909; Nostitz K., Haushaltungsbuch des Fürstenthums Preussen 1578, Hrsg. v. K. Lohmeyer, Leipzig 1890 s. 163; Pociecha W., Geneza hołdu pruskiego, Gdynia 1937 s. 89, 98; Röhrich V., Die Kolonisation des Ermlands, „Zeitschr. f. d. Gesch. und Alterthumskunde Ermlands” Bd. 19: 1914 s. 262, 263; Zins H., W kręgu Mikołaja Kopernika, L. 1966; – Acta Tom., III–XVII; Cod. Varm., I nr 299 przyp. 1; Corpus Iuris Pol., III, IV; Hosii epistolae, II; Matricularum summ., IV; – Arch. Diec. w Olsztynie: D 88, f. 183, 89, f. 133; B. Uniw. w Toruniu: rkp. 73; WAP w Gd.: 300 D 42, nr 225, 231.
Andrzej Tomczak